Otwarcie niemieckiego garnizonu wojskowego w Kościanie w 1940 roku

W sobotę, 20 kwietnia 1940 r., w ramach ogólnoniemieckich obchodów urodzin Hitlera, odbyło się w okupowanym Kościanie (Kosten) uroczyste otwarcie garnizonu dla Zapasowego Batalionu Piechoty (Infanterie-Ersatz-Bataillon). Dla swoich celów Wehrmacht przejął znajdujący się w centrum miasta rozległy kompleks zlikwidowanego szpitala psychiatrycznego.

W październiku 1939 r. w kościańskim szpitalu znajdowało się ok. 600 chorych. Większość z nich została zgładzona w drugiej połowie stycznia 1940 r. w ramach akcji „T-4”, czyli mordowania osób uznanych za „niezdatne do życia”. Pacjentów wywieziono do lasu pod Jarogniewicami, gdzie zostali zagazowani w specjalnie przygotowanych samochodach. Mordy kontynuowano w kolejnych tygodniach. W lutym i marcu 1940 r. sprowadzano do Kościana pacjentów z zakładów psychiatrycznych z terenu Niemiec i również uśmiercono. Historycy szacują, że w ten sposób zamordowanych zostało ponad trzy tys. osób. Podobny los spotkał nerwowo i umysłowo chorych z innych ośrodków na terenie Kraju Warty, m.in. w Owińskach k. Poznania, Dziekance k. Gniezna oraz Warcie k. Sieradza.

Zaledwie kilka tygodni po zakończeniu akcji w budynkach dawnego szpitala skoszarowani zostali kadeci oraz kadra wykładowcza, ponieważ najpewniej jeszcze w 1940 r. w koszarach umiejscowiono Szkołę Podoficerską Wojsk Lądowych (Unteroffiziervorschule des Heeres). Wykłady odbywały się w budynku dawnego Gimnazjum (obecnie Liceum im. Oskara Kolberga), znajdującego się naprzeciw głównego wejście na teren koszar.

Uroczystościom otwarcia garnizonu nadano pompatyczny i propagandowy charakter. Przybyli na nią Arthur Greiser, namiestnik Rzeszy i gauleiter w Kraju Warty, oraz generał artylerii Walter Petzel, dowódca XXI okręgu wojskowego, obejmującego Warthegau. Na rynku w Kościanie Petzel wygłosił krótkie przemówienie do żołnierzy i mieszkańców Kościana, po czym wraz z Greiserem przyjął wojskową paradę, która przeszła ulicami miasta. Następnie na terenie koszar odbyło się uroczyste wciągnięcie na maszt nazistowskiej flagi. Na tym zakończyły się oficjalne uroczystości.

Prezentujemy wybór kilku fotografii wykonanych dla nazistowskiego dziennika „Ostdeutscher Beobachter”. Przechowywane były one w podręcznym archiwum prasowym Okręgowego Urzędu Prasowego dla Kraju Warty i dotychczas ich nie publikowano. Nawet w niemieckich relacjach prasowych przedrukowano tylko jedną z kilkunastu wykonanych wówczas fotografii. Na zdjęciach widać przede wszystkim najważniejszych niemieckich funkcjonariuszy, przede wszystkim gen. Petzla (w okularach) i Greisera. Fotograf uwiecznił oficjalny, jak i nieoficjalny przebieg uroczystości – od przemów, przez paradę wojskową, zwiedzanie kompleksu nowego garnizonu, po obiad. Zwłaszcza ujęcia z obiadu są raczej czymś rzadko spotykanym, a z całą pewnością nigdy tego rodzaju fotografie nie były publikowane w prasie. Warto zwrócić uwagę na wygląd ulic, np. niemieckie szyldy sklepów z polskimi nazwiskami (było to typowe rozwiązanie dla skonfiskowanych przez Niemców sklepów) oraz nazistowski wystrój miasta. Wszystkie te zdjęcia przechowywane są obecnie w Archiwum II Wojny Światowej IZ pod sygn. IZ Dok. IV-171.

Fot. 1-9. Nazistowskie uroczystości otwarcia garnizonu (IZ Dok. IV-171)

Ponadto zamieszczamy kopię protokołu z przesłuchania w 1945 r. doktora Oskara Bielawskiego, przed- i powojennego dyrektora szpitala w Kościanie. Dokument ten również znajduje się w zasobie archiwalnym Instytutu Zachodniego (IZ Dok. III-42).

Fot. 10. Zeznanie Oskara Bielawskiego (IZ Dok. III-42)

„Z Archiwum Instytutu Zachodniego” jest internetową serią wydawniczą Instytutu Zachodniego. W jej ramach prezentowane są dokumenty i materiały pochodzące z bogatego zasobu Archiwum II Wojny Światowej IZ.

Pobierz jako .pdf:  “Z Archiwum Instytutu Zachodniego”, nr 37/2023: Otwarcie niemieckiego garnizonu wojskowego w Kościanie.