Tajne fotografie Marii Golusińskiej
Grupa ponad 30 mężczyzn w towarzystwie uzbrojonych policjantów idzie w nieznanym kierunku. Wszyscy mężczyźni są ciepło ubrani, mają na sobie płaszcze oraz są obładowani bagażami. Kolumna podążająca środkiem szerokiej brukowanej ulicy wzbudza zainteresowanie przechodniów. Niektórzy z nich się zatrzymują, jak np. młoda dziewczyna przy witrynie sklepu mięsnego Paula Hoffmanna. Mężczyźni spoglądają w jej stronę. Może jednak ich uwagę zwróciła osoba, która stoi w wejściu do sklepu?
Fot. 1. Transport aresztowanych na stację kolejową (ujęcie pierwsze). Źródło: I. Z. Dok. IV – 132.
Za maszerującą kolumną widzimy parterowe budynki oraz wóz konny. Dostrzec też można kolejnych policjantów, idących bezpośrednio za konwojowanymi, wyróżniających się innym umundurowaniem. Górną część zdjęcia przecinają druty elektryczne lub telefoniczne. W prawym dolnym rogu fotografii znajduje się niewielka plama lub zaciemnienie. Niedbały podpis na drugiej stronie fotografii brzmi: „Transport mieszkańców Ostrzeszowa Wlkp. do ob. koncentracyjnego w dn. 5.V.1942. Zdjęcie wyk. przez Polkę ze strychu jednego z domu”.
Zdjęcie to znajduje się w zbiorach Instytutu Zachodniego od 1958 r. Wówczas wraz z czterema innymi fotografiami, przedstawiającymi kolejne sekwencje tego samego wydarzenia, zostało włączone do kolekcji archiwalnej. Instytutowi podarował je Jan Woryma, mieszkaniec Ostrzeszowa.
Z jego relacji, złożonej pracownikowi naukowemu Instytutu Zachodniego Edwardowi Serwańskiemu wiemy, jakie wydarzenie przedstawiają zdjęcia oraz jakie były okoliczności ich powstania. Sfotografowani mężczyźni zostali aresztowani 3 maja 1942 r. Dwa dni później przetransportowano ich na stację kolejową w Ostrzeszowie, skąd wywiezieni zostali do obozów koncentracyjnych, m.in. do Dachau. Przeżył tylko co trzeci z nich. Wśród maszerujących był również Woryma, który powrócił po wojnie do Ostrzeszowa.
Autorką fotografii była Maria Golusińska, która przed wojną prowadziła w miasteczku własny zakład fotograficzny, skonfiskowany przez władze okupacyjne. Golusińska wykonała powyższe zdjęcia ze strychu jednego z budynków mieszkalnych, dlatego na niektórych z nich widać dachy budynków. Plama na fot. 1 jest właśnie fragmentem zadaszenia.
Na uznanie zasługuje odwaga, jaką wykazała się Polka, ponieważ posiadanie aparatów fotograficznych i korzystanie z nich było surowo zabronione, a za złamanie zakazu groziło zesłanie do obozu koncentracyjnego. Golusińska wykonała potajemnie jeszcze inne fotografie. Większość klisz fotograficznych zaginęła jednak podczas wysiedlenia. Okupację przetrwały tylko nieliczne.
Oprócz zdjęć transportu więźniów w Archiwum II Wojny Światowej IZ znajdują się jeszcze fotografia z udzielanego „nielegalnie” ślubu w prywatnym mieszkaniu w Ostrzeszowie w 1942 lub 1943 r. Ślubu udziela ks. Stanisław Remelski, panną młodą jest Stanisława Królówna. Zachowaną kliszę tego zdjęcia Golusińska przekazała po wojnie Instytutowi Zachodniemu. Z nawiązanej przy tej okazji korespondencji wynika, że prowadziła ona wówczas własny zakład fotograficzny na Helu.
Wykonane przez nią fotografie są reprodukowane w licznych publikacjach. Przyglądając im się, warto mieć na uwadze zarówno autorkę, jak i okoliczności powstania tych zdjęć.
Fot. 2. Transport aresztowanych na stację kolejową (ujęcie trzecie). Źródło: I. Z. Dok. IV – 132.
Fot. 3. Transport aresztowanych na stację kolejową (ujęcie ostatnie). Źródło: I. Z. Dok. IV – 132.
Fot. 4. „Nielegalny” ślub. Źródło: I. Z. Dok. IV – 133.
„Z Archiwum Instytutu Zachodniego” jest internetową serią wydawniczą Instytutu Zachodniego. W jej ramach prezentowane są dokumenty i materiały pochodzące z bogatego zasobu Archiwum II Wojny Światowej IZ. Seria podzielona została na „Dokumenty” oraz „Materiały”.
