Pożegnanie prof. Władysława Markiewicza
Z głębokim smutkiem żegnamy
prof. dra hab. Władysława Markiewicza
dyrektora Instytutu Zachodniego w latach 1966-1973.
Odszedł wybitny socjolog, znawca teorii socjologii, badacz problematyki Ziem Zachodnich i Północnych i przemian społeczeństwa niemieckiego.
Zapamiętamy Go jako wnikliwego obserwatora stosunków polsko-niemieckich, Człowieka o wielkiej erudycji i szerokich zainteresowaniach.
Rodzinie Zmarłego składamy wyrazy szczerego współczucia
Dyrekcja, obecni i byli pracownicy
Instytutu Zachodniego w Poznaniu
Władysław Markiewicz – socjolog, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (od 1966 r.) i Uniwersytetu Warszawskiego (od 1972 r.); dyrektor Instytutu Zachodniego w Poznaniu w latach 1966-1973; członek Polskiej Akademii Nauk (od 1972 r.).
Urodził się 2 stycznia 1920 r. w Ostrowie Wielkopolskim, zmarł 18 stycznia 2017 r. w Warszawie. Wczesne dzieciństwo spędził na emigracji we Francji, gdzie jego ojciec pracował jako górnik. W okresie wielkiego kryzysu rodzina powróciła do Ostrowa. Po wybuchu II wojny światowej W. Markiewicz pracował jako robotnik przymusowy (m.in. w gospodarstwie rolnym, później na kolei przy wymianie torów). W okresie 1941/1942 przebywał w więzieniu śledczym w Kassel (za kolportaż nielegalnych gazetek wśród robotników i jeńców), później w obozie karnym w Duisburgu; w okresie 1943-1945 był więźniem obozu koncentracyjnego w Mauthausen-Gusen. Po wyzwoleniu obozu w maju 1945 r. trafił do Włoch, gdzie wstąpił do II Korpusu (gen. Władysława Andersa) i uczęszczał do liceum w Matino; następnie wyjechał do Anglii. We wrześniu 1947 r. zdecydował się wrócić do kraju, akceptując kierunek przemian w Polsce.
Po powrocie podjął studia socjologiczne na Uniwersytecie Poznańskim, które ukończył w 1951 r., zdobywając później kolejne stopnie i tytuły naukowe: doktora (1959), profesora nadzwyczajnego (1966) i zwyczajnego (1972). W przeciągu 40 lat pracy naukowej prof. Markiewicz zajął poczesne miejsce w polskich naukach społecznych. Do głównych nurtów jego zainteresowań należały: teoria socjologii, socjologia narodu, szeroko rozumiane niemcoznawstwo, problematyka Ziem Zachodnich i Północnych w kontekście procesów i przemian gospodarczo-społecznych zachodzących na tym obszarze po II wojnie światowej, a także społeczeństwo i socjologia w Niemieckiej Republice Federalnej i wreszcie stosunki polsko-niemieckie. Badania te były realizowane w dużej mierze w Instytucie Zachodnim.
Związki profesora W. Markiewicza z Instytutem Zachodnim sięgają lat 50. ubiegłego wieku; w 1958 r. został wybrany formalnie członkiem Instytutu, chociaż już wcześniej zetknął się z założycielem i pierwszym dyrektorem Instytutu, prof. Zygmuntem Wojciechowskim (1955). Pełniąc funkcję kierownika Wydziału Oświaty, Nauki i Kultury KW PZPR w Poznaniu, a później sekretarza KW (1956-1957), prof. Markiewicz brał czynny udział w rozmowach prowadzonych z przedstawicielami Polskiej Akademii Nauk na temat statusu Instytutu i jego dalszych losów, co już wcześniej przez dłuższy czas było przedmiotem ostrych debat i sporów toczonych na szczeblu władz partyjnych i kierownictwa PAN. Wydatnie wspierał przy tym ideę utworzenia w Instytucie samodzielnej placówki badawczej, dysponującej rozszerzoną kadrą i rozbudowaną działalnością wydawniczą. W 1962 r., za dyrekcji prof. Michała Szczanieckiego, został wicedyrektorem ds. naukowych; od 1965 r. był redaktorem naczelnym wydawnictw obcojęzycznych IZ („Polish Western Affairs” i „La Pologne et les Affaires Occidentales”). W 1966 r. został dyrektorem Instytutu. Za jego kadencji w IZ powstało wiele cennych opracowań i syntetycznych prac dotyczących przeobrażeń społecznych na Ziemiach Zachodnich w okresie 20 lat po II wojnie światowej. Pod jego redakcją powstała też praca zbiorowa na temat historii NRD, jej rozwoju społecznego i gospodarczego.
Od samego początku prof. Markiewicz uczestniczył w spotkaniach naukowców z Polski i Niemiec (Evangelische Akademie z Berlina Zachodniego) zorganizowanych w październiku i listopadzie 1970 r. w Instytucie Zachodnim i w Berlinie, dotyczących obrazu Polski i stosunków polsko-niemieckich w podręcznikach historii i geografii. Odegrał doniosłą rolę w powołaniu do życia (1972) i działalności Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej; był jednocześnie przewodniczącym polskiego Komitetu tejże Komisji (1972-1984). Jego wkład i zaangażowanie w przygotowanie zaleceń dotyczących rewizji treści podręczników szkolnych były nie do przecenienia.
Prof. Markiewicz należał do luminarzy polskiej socjologii i politologii; był cenionym autorem licznych prac naukowych, referentem na wielu konferencjach, sesjach i sympozjach w kraju i za granicą. Utrzymywał żywe kontakty ze środowiskami naukowymi w Niemczech Zachodnich, a także w NRD; wygłosił wiele odczytów w różnych uczelniach i ośrodkach naukowych RFN: od Monachium po Hamburg; brał też udział w organizowanych tam konferencjach bilateralnych i multilateralnych; opublikował wiele artykułów w fachowych czasopismach zachodnioniemieckich z zakresu socjologii i stosunków polsko-niemieckich w przeszłości i obecnie. Jego działalność na rzecz wzajemnego poznania i zbliżenia obu społeczeństw spotkała się z dużym uznaniem władz RFN, czego dowodem było przyznanie mu przez prezydenta RFN Wielkiego Krzyża Zasługi Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec.
Po przeniesieniu się do Warszawy jego związki z Instytutem nadal były silne; wchodził w skład Rady Naukowej Instytutu oraz Kuratorium; publikował też teksty na temat genezy powstania IZ, jego profilu i działalności.
W. Markiewicz sprawował różne funkcje w instytucjach i organizacjach naukowych, m in. był dyrektorem Instytutu Socjologii UAM, przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (1969-1979), przewodniczącym Komitetu Nauk Socjologicznych PAN, Sekretarzem Wydziału Nauk Społecznych PAN (1972-1983), wiceprezesem PAN (1984-1989), redaktorem naczelnym kwartalnika „Studia Socjologiczne” (od 1972 r.); przewodniczącym Komitetu Polska 2000 PAN (od 1980 r.), rektorem Wyższej Szkoły Liderów Społecznych i Mediów w Warszawie, i in. W latach 1988-1990 był członkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa; w 2011 r, został członkiem Komitetu Nauk Politycznych PAN.
W uznaniu zasług położonych w różnych sferach działalności otrzymał wysokie odznaczenia państwowe, m.in. Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1999), Krzyż Kawalerski i Oficerski Orderu Odrodzenia Polski oraz Order Sztandaru Pracy II klasy.
Profesor Władysław Markiewicz w swej działalności naukowej i aktywności z racji pełnienia różnych funkcji kierowniczych, a także w kontaktach ze środowiskiem naukowym w Niemczech, wykazywał zawsze dużo odwagi i otwartości wykraczającej poza granice polityczne i ideologiczne.