2020-3 (376) ŁAD WERALSKI, ŁAD ŚWIATOWY

Szanowni czytelnicy "Przeglądu Zachodniego",
stulecie dzielące nas od podpisania traktatu wersalskiego i powstania Ligi Narodów kieruje myśl ku systemom światowej współpracy i bezpieczeństwa, zarówno w doświadczeniu historycznym, dalekosiężnych konsekwencjach oraz współczesnych realiach. Ład wersalski nie uchronił ludzkości przed kolejną wojną światową ani konfliktami i podziałami, a mimo to ostatni wiek był równocześnie epoką kooperacji, budowania instytucji integracyjnych oraz formalizowania norm współpracy i odpowiedzialności podmiotów porządku międzynarodowego. Spuścizna przyjętych przed wiekiem rozwiązań w dużej mierze determinuje współczesność, o czym przekonują publikowane studia dotyczące polityki i pozycji Stanów Zjednoczonych, dyplomacji czy porządku handlowego. Jednocześnie w wielu zakątkach globu żywe pozostają problemy etniczne czy napięcia pomiędzy strukturami państwowymi a narodami, a doświadczenie historycznych potęg - także destrukcyjnych dla własnych czy sąsiednich społeczeństw - w zadziwiający sposób fascynuje i skłania do bezkrytycznej pamięci. W istocie więc nadal żyjemy w cieniu tej dychotomicznej wersalskiej spuścizny, a stanowiące jej część umiejętność porozumienia, pokojowej współpracy oraz troska o bezpieczeństwo pozostają aktualnymi zadaniami. Taką diagnozę dokumentują prezentowane w tomie opracowania, ukazujące współczesny ład światowy jako mozaikę niełatwych wyzwań.

Nie znaczy to jednak, że doświadczenie powersalskiego stulecia poszło na marne. Starania o pokojowe rozwiązywanie konfliktów czy regulowanie sporów terytorialnych, międzynarodowy wymiar sprawiedliwości, współpraca regionalna sięgająca tak zaawansowanych instytucji integracyjnych, jak Unia Europejska, a także system ochrony praw człowieka to dokonania ciągle niedoskonałe, ale wyrosłe w odpowiedzi na trudny wiek XX. Wpływają one na relacje polityczne, kształtują stosunki międzynarodowe i ludzką świadomość, są wzorcami do naśladowania, jak np. docenione także poza Europą porozumienie polsko-niemieckie.

Powersalskie stulecie obfitowało w dramaty i trudności. Może jednak zbyt mało uwagi kierujemy na te pozytywne i twórcze reakcje, jakie za sobą pociągnęło? Co więcej - może podobnym zaniechaniem obarczona jest obecna sytuacja globalna, przytłoczona starymi i nowymi problemami, wywołującymi sporą bezradność. Poszukując recept dla współczesnego ładu światowego, warto zastanowić się nad doświadczeniami ładu wersalskiego.