Weihnachtspyramiden − piramidy gwiazdkowe z Rudaw

#Weihnachtspyramiden #piramidygwiazdkowe #Niemcy #Święta #Rudawy #tradycje

Do przedświątecznych dekoracji w Niemczech, służących tworzeniu niepowtarzalnej, wyjątkowej atmosfery w okresie Adwentu i Świąt Bożego Narodzenia, należą piramidy gwiazdkowe (Weihnachtspyramiden), które zadomowiły się w niektórych regionach RFN. Z uwagi na czarującą grę światło-cieni wywołują one przytulny nastrój, który sprzyja oczekiwaniu na nadchodzące Święta. Elementami piramid są również drewniane figurki służące do umieszczania w nich kadzidełek czy też adwentowy świecznik łukowy.

Są to różnej wielkości konstrukcje, wykonywane zazwyczaj z drewna. Na kilkupoziomowych stelażach umieszczane są rzeźbione, bogate w detale figurki, przedstawiające zarówno motywy chrześcijańskie (np. anioły), jak też świeckie (np. górnicy czy zwierzęta leśne). Początkowo piramidy gwiazdkowe nie posiadały ruchomych elementów; z czasem do konstrukcji dodano umocowany na górze wiatraczek, wprawiany w ruch powietrzem ogrzanym ciepłem świec. Dzięki temu może poruszać się połączony z nim u dołu talerz, na którym ustawia się odręcznie robione drewniane figurki obrazujące np. narodziny Dzieciątka Jezus czy scenki zaczerpnięte z górnictwa.

Piramidy gwiazdkowe to tradycja wywodząca się ze sztuki ludowej z obszaru Rudaw (Erzgebirge), pasma górskiego w południowo-wschodniej części Niemiec i północnych Czech, niedaleko doliny Łaby. Pierwotnie były one znane wyłącznie na terenie Rudaw, ale z czasem przyjęły się również poza tym obszarem. 

Pochodzenie piramid gwiazdkowych sięga czasów średniowiecza. Istniało wówczas wiele obyczajów, które miały odpędzać „złe moce” w mrocznych czasach. Niektórzy zawieszali w tym celu zimozielone gałązki w mieszkaniu, inni (zwłaszcza w północnej i wschodniej Europie) próbowali odegnać nieszczęścia za pomocą siły światła. Obydwa te obyczaje połączyły się w Niemczech w XVIII wieku i znalazły wyraz w postaci piramidy gwiazdkowej. Stelaż składał się wtedy z czterech drążków oplecionych zielonymi gałązkami, złączonych na górze; u dołu znajdowały się specjalne miejsca na świeczki. Tę symboliczną dekorację wystawiano często podczas uroczystej Pasterki w Wigilię Bożego Narodzenia.

Górnikom z terenu Rudaw owa konstrukcja przypominała formę kieratu stosowanego w górnictwie do fedrowania węgla, wprawianego w ruch przez konie. W tychże pustych kieratach górnicy zaczęli z czasem stawiać odręcznie wykonane figurki z drewna. One też dały początek piramidom, jakie znamy obecnie. Po wynalezieniu parafiny (1830) zwyczaj ten znacznie się ożywił; zwiększyła się też liczba i różnorodność motywów i stylów.

Do lat 30. XX wieku piramidy gwiazdkowe były wyłączne świąteczną ozdobą w domach i mieszkaniach. Dopiero później zaczęły się pojawiać także na placach na wolnym powietrzu. Pierwszą piramidę gwiazdkową w miejscu publicznym postawiono w grudniu 1933 r. w miejscowości Frohnau w Saksonii. Do 1950 r. na terenie Rudaw było ich jeszcze stosunkowo niewiele (10). Ich znaczne rozpowszechnienie nastąpiło w latach 60. i 70. XX wieku, a prawdziwy boom zaczął się zwłaszcza po przełomie w 1990 r., kiedy pojawiły się niemal w każdej miejscowości w zachodniej i południowej części Rudaw. W 2014 r. odnotowano ich ogółem ok. 150; obecnie jest ich znacznie więcej (np. tylko w zachodniej części Niemiec ich liczba wzrosła już do ok. 400).

Wielkoformatowe piramidy gwiazdkowe przyjęły się z biegiem lat również w wielu miastach i miasteczkach na terenie innych krajów związkowych, np. w Bawarii, Turyngii, Saksonii czy Saksonii-Anhalt, gdzie są wykonywane przez lokalnych rzemieślników, którzy wykorzystują do ich zdobienia figury mające często regionalny kontekst. Już od ponad 20 lat piramidę gwiazdkową mogą podziwiać mieszkańcy Berlina na jarmarku bożonarodzeniowym przed Czerwonym Ratuszem (Rotes Rathaus). Piramida zagościła też w dolnosaksońskim Bad Bentheim (dokąd przywędrowała z partnerskiego miasta Wolkenstein na Rudawach). Od 1994 r. ogromnych rozmiarów piramida gwiazdkowa stawiana jest również co roku w centrum Hanoweru. Warto nadmienić, że w 2014 r. licząca 18 m wysokości piramida  była największą na świecie.

Piramidy gwiazdkowe to obecnie prawdziwe, pełne kunsztu rękodzieła, wykonywane często na zamówienie i dostosowywane do indywidualnych życzeń. Piramidy występują w różnych postaciach: od jedno do pięciopoziomowych, z zastosowaniem różnorodnych motywów oraz rodzaju oświetlenia (wykorzystuje się naturalne światło świec bądź też światło elektryczne), wykonane z drewna lub innych materiałów (np. z metalu), przybierające różne kształty i rozmiary (specyficzną formą jest tzw. piramida butelkowa).

Piramidy gwiazdkowe są do dziś uważane za oryginalne wytwory niemieckiej sztuki rzemieślniczej i cenione jako wyroby niezwykle misterne pod względem jakości wykonania i dbałości o drobiazgi. Mieszkańcy Rudaw są szczególnie dumni ze swych rękodzieł. (M. Wagińska-Marzec)

https://www.seiffen.com/weihnachtspyramiden-erzgebirge

https://www.erzgebirge-palast.de/Weihnachtspyramiden:::52.html

https://www.weihnachtszeit.net/weihnachtsdeko/weihnachtspyramide/

https://kaskade.de/geschichte-und-ursprung-der-weihnachtspyramiden/

https://www.pyramidenkunst.de/geschichte/