ODZYSKANE ZAGOSPODAROWANE ZDEMITOLOGIZOWANE
Miejsca i Ludzie Ziem Zachodnich i Północnych
1945—2020
W wyniku decyzji zwycięskich mocarstw, które pokonały III Rzeszę, podjętych w Jałcie i zatwierdzonych w 1945 r. na konferencji w Poczdamie do Polski przyłączone zostały Ziemie Zachodnie i Północne (ZZiP). Jest to obszar liczący 103,8 tys. kilometrów kwadratowych, co stanowi jedną trzecią terytorium współczesnego państwa polskiego. Była to rekompensata za utracone Kresy Wschodnie II Rzeczpospolitej.
W wyniku tych postanowień z byłych ziem niemieckich wysiedlono w latach 1945–1948 około 3 mln Niemców. W swoich domach pozostało ponad milion ludności rodzimej (autochtonicznej): Ślązaków, Kaszubów, Mazurów i Warmiaków. Na miejscu pozostała także część polskich robotników przymusowych i jeńców obozów koncentracyjnych, których zastał tu koniec wojny.
W 1945 r. rozpoczęła się masowa akcja zasiedlania i zagospodarowania ZZiP przez różne grupy ludności. Największą z nich, liczącą 2,9 mln osób (około 50% ogółu ludności), stanowili osadnicy z Polski centralnej. Kolejną dużą grupą byli Polacy z Kresów Wschodnich, czyli ziem utraconych na korzyść ZSRR. W dwu falach migracji (1945–1948 oraz 1956–1959) na Ziemie Odzyskane przybyło 1,8 mln repatriantów. Na ziemiach tych nowe miejsce zamieszkania znalazło także około 400 tys. polskich robotników przymusowych z czterech stref okupacyjnych Niemiec.
Około 240 tys. nowych mieszkańców stanowili reemigranci z Francji, Belgii, Rumunii, Jugosławii, Czechosłowacji oraz Anglii. Swoją specyfikę posiadały stacjonujące na ZZiP oddziały Armii Radzieckiej w liczbie 100–150 tys.
W latach 1947–1950 przymusowo przesiedlono z południowowschodniej Polski około 140 tys. Ukraińców i Łemków. Stanowili oni obok Żydów, Romów oraz uchodźców politycznych z Grecji i Macedonii swoistą mozaikę narodowościową i etniczną nowego społeczeństwa ZZiP. W 1946 r. na Ziemiach Odzyskanych przebywało już 5 mln starych i nowych mieszkańców, by w 1955 r. osiągnąć liczbę 7 mln
W 2020 r. obok 75. rocznicy przyłączenia do Polski Ziem Zachodnich i Północnych, obchodziliśmy także 120. rocznicę urodzin Zygmunta Wojciechowskiego, założyciela i patrona Instytutu Zachodniego. Urodził się on 27 kwietnia 1900 r. w Stryju, w rodzinie z tradycjami powstańczymi, jako najstarsze dziecko historyka literatury Konstantego Wojciechowskiego oraz Leontyny
z Buczkowskich.
Duży wpływ na Wojciechowskiego wywarł żywy we Lwowie ruch narodowy, był członkiem Klubu 11 Listopada. Szczególną rolę w rozwoju myśli Wojciechowskiego odegrała praca Romana Dmowskiego „Niemcy, Rosja i kwestia Polska”, po którą sięgnął już w gimnazjum, a która stała się podstawą do sformułowanej później koncepcji „ziem macierzystych Polski”. Podczas studiów prawniczych, historycznych i filozoficznych we Lwowie poznał Wojciechowski i pozostał pod dużym wpływem Oswalda Balzera i Jana Ptaśnika. W trakcie I wojny światowej Wojciechowski zaciągnął się do Legionów oraz brał udział w obronie Lwowa, za co został uhonorowany Krzyżem Obrony Lwowa.
W rok po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i uzyskaniu stopnia doktora filozofii, przybył Wojciechowski w 1925 r. do Poznania, gdzie objął stanowisko zastępcy profesora w Katedrze Historii Ustroju i Dawnego Prawa Polskiego na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego. W tym samym roku w Poznaniu z pozytywnym wynikiem złożył habilitację. Od 1929 r. był profesorem nadzwyczajnym, a od stycznia 1937 profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Poznańskiego.
Wojciechowski jeszcze przed II wojną światową stworzył koncepcję „ziem macierzystych Polski”, popularyzował wiedzę o terenach zachodnich oraz aktywnie współpracował z ośrodkami zajmującymi się zagadnieniem polskich ziem zachodnich i problematyką polsko -niemiecką, m.in. Towarzystwem Naukowym w Toruniu, Instytutem Bałtyckim w Toruniu i Gdyni, Instytutem Śląskim w Katowicach, Towarzystwem Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku.
Od 1935 r. z inicjatywy i pod kierunkiem Wojciechowskiego organizowano konspiracyjne wykłady na terenie Prus Wschodnich, głównie na tematy historyczne, historii literatury i sztuki polskiej. W latach okupacji Wojciechowski działał w konspiracji. Wykładał na Uniwersytecie Ziem Zachodnich w Warszawie i wypromował dwóch doktorów – Zdzisława Kaczmarczyka i Kazimierza Kolańczyka. W 1941 r. został kierownikiem Studium Zachodniego, od 1944 r. także Działu Nauki w Wydziale Informacji Delegatury Rządu RP na Kraj. Był jednym z członków założycieli organizacji „Ojczyzna” i pracował nad koncepcjami nowych granic zachodnich powojennej Polski.
W grudniu 1944 r. zorganizował pierwsze, konspiracyjne spotkanie założycielskie nowej placówki – Instytutu Zachodniego, który po zakończeniu wojny stał się najważniejszą instytucją zajmującą się terenami przyłączonymi do Polski po II wojnie światowej oraz stosunkami polsko-niemieckimi. Do swojej śmierci w 1955 r. Wojciechowski był dyrektorem Instytutu, od 1984 jest jego patronem
